Nafarroako Gobernuko Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako departamentuak lankidetza-protokolo bat sinatu du Txileko Santiagoko Memoriaren eta Giza Eskubideen Museoarekin, eta gauza bera egingo du ostegun honetan Buenos Airesko (Argentina) Memoriaren Parkearekin, Ana Ollo lehendakariorde eta kontseilariaren bidaia instituzional batean. Bidaia departamentuko estrategia baten barruan ere kokatzen da, etorkizunean Rozalejoko Markesaren Jauregia nazioarteko proiekzioa duten Memoria eta Bizikidetza politiken erreferentziazko zentro gisa kokatzeko. Era berean, bidaian Nafarroako diasporarekiko harremanean sakonduko da, Kanpo Harremanetarako II. Planean jasotzen den bezala, Buenos Airesko Nafar Zentroari arreta berezia eskainiz, bere 130. urteurrena dela eta.
Foru Gobernuko lehendakariorde eta Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako kontseilari Ana Ollok, Txileko Memoriaren eta Giza Eskubideen Museoko zuzendari Maria Fernanda García Iribarrenekin izandako bileran, memoriaren, giza eskubideen eta askatasunaren alde lan egiten duten aktoreen nazioarteko sare bat ehuntzeko beharra aldarrikatu du, «egungo olatu erreakzionario, inboluzionista eta negazionistari» modu globalean erantzuteko. Ildo horretan, Ollok uste du Nafarroak – beste autonomia-erkidego batzuekin, Estatuarekin berarekin eta Europako eragileekin koordinatuta – hamar urteko esperientzia partekatu dezakeela memoriari buruzko politika publikoetan.
Halaber, politika horiek Rozalejoko Markesaren Jauregiaren bultzada operatibo eta sinbolikoa izango dute datozen hilabeteetan. Jauregia, zaharberritu ondoren, Memoria eta Bizikidetza politiken zentro enblematiko bihurtuko da. Aurreikuspenen arabera, zentroa erreferente izango da Memoriaren eta Bizikidetzaren Zuzendaritza Nagusia eta Nafarroako Memoriaren Institutua bera hainbat bidetatik lantzen ari diren nazioarteko aliantzen sarerako, Iberoamerikako esparruan ere, Garapenerako Nazioarteko Lankidetzaren Espainiako Agentziarekin (AECID) lankidetzan.
Horrela itzuli du Ollo presidenteordeak Txileko Memoriaren eta Giza Eskubideen Museoko zuzendari María Fernanda Garciak Iruñera egindako bisita. «Iraganeko gertakariei eta horiek orain dituzten ondorioei buruz hausnartzeko, ikusle berrientzako narratibak sortzeko eta egungo diskurtso erreakzionarioei aurre egiteko gunea da», azaldu zion Garcia zuzendariak Nafarroako ordezkaritzari. Ildo horretan, Ollok adierazi zuenez, «Txilerekin ditugun loturak oso biziak dira, eta, batzuetan, indarkeriak errepresioa, giza eskubideen urraketa eta erbestea eragin zituen antzeko prozesu historikoez elikatzen dira». Horregatik guztiagatik, gaineratu zuen loturak «oinarri ona» direla bi erakundeen arteko harremana formalizatzeko eta horretan sakontzeko, bai eta memoriaren, bizikidetzaren eta giza eskubideen politika publikoen arloko beste sinergia batzuk ere, Nafarroako Gobernuak azken hiru legealdietan landu dituenak eta Europako Kontseiluaren aintzatespena merezi izan dutenak, hala nola ‘Memoria duten eskolak, bakearen eta bizikidetzaren alde’ programa.
Txileko Santiagoko Memoriaren eta Giza Eskubideen Museoa Txileko Estatuak diktadura militarrean (1973 – 1990) egindako giza eskubideen urraketak ezagutzera emateko museo publikoa da. Era berean, biktimak eta haien familiak duintzea, eta errespetuaren eta tolerantziaren garrantziari buruzko hausnarketa eta eztabaida bultzatzea, gertaera horiek inoiz gehiago errepika ez daitezen. Herrialdeko giza eskubideen arloko artxiborik handiena du, baita kulturgune izateko bokazioa ere, giza eskubideen inguruko esperientziak partekatzeko balio duena: antzerkia, kontzertuak, hitzaldiak, etab. hezkuntza eta kultura bultzatuz.
Gaur egun, estatu-kolpe militarraren 50. urteurrena dela eta, Txileko museoak hainbat ekitaldi antolatu ditu diktaduraren aurkako duintasuna eta erresistentzia nabarmentzeko, 1973ko irailaren 11n Monetaren Jauregiari egindako erasoarekin hasi zena. Jauregi hau Txileko Gobernuaren egoitza da eta bertan zegoen Salvador Allende hil aurretik. Ollo presidenteordeak ere bisitatu du Santiagon.
Sinatutako protokoloak elkarguneak eta lankidetza bilatzeko bokazio hori gauzatzen du, bai eta Atlantikoaren bi aldeetako esperientzietatik ikasteko bokazio hori ere. Ondoren, ekintza zehatzagoak egingo dira. Ollo lehendakariordeak, Sergio Pérez Kanpo Ekintzako zuzendari nagusiarekin eta bere taldearekin batera, Estadio Nazional zaharra ere bisitatu du, gaur egun monumentu historikoa dena, 1973ko irailetik azarora bitartean Txilen izan zen atxiloketa zentrorik handiena izan ondoren. Nafarroako ordezkaritzak Igerilekuen Zentroko iparraldeko «ganbara», hegoaldeko «barraskiloa» eta Belodromoko hegoaldeko mendebaldeko tunela ezagutu ahal izan ditu. Milaka atxilotu politiko preso hartu zituzten bertan, eta galdeketak, torturak eta fusilamenduak egin zituzten, tartean Victor Jara kantautorearen erailketa.
Buenos Airesen ere bilera eta lankidetza formalizatzea
Txile eta Argentinara egindako bidaia hau, Nafarroako kanpo-komunitateekiko harremanetan sakontzeko, Memoria Historikoari eta Bizikidetzari dagokienez, ostegun honetan Buenos Aireseko Estatu Terrorismoaren Biktimen Memoria-Monumentuaren Parkeko zuzendaritzarekin egingo den bilerarekin osatuko da. Hala, Ollo presidenteordeak bilera bat izango du Buenos Airesko zentroko zuzendaritza-taldearekin, eta, bertan, beste protokolo batekin lankidetzan aritzeko balizko bideen erakunde-esparru bat formalizatzea ere aurreikusten da.
Buenos Airesko Memoriaren Parkean Estatu Terrorismoaren Biktimen Monumentua dago. Bertan, Argentinako Estatuak eta bere junta militarrak 1969-1983 aldian egindako errepresio-ekintzaren ondorioz atxilotu, desagertu eta/edo eraildako pertsonen izenak daude. Patagoniako porfidozko 30.000 plaka dituzten hormigoizko lau hilarrik osatzen dute. Horietatik 9.000 inguru biktimen izenekin grabatuta daude, kronologikoki, desagertze- eta/edo erailketa-urtearen arabera eta alfabetikoki ordenatuta. Gainera, biktimen adina adierazten da eta haurdun dauden emakumeak zerrendatzen diren kasuak ere adierazten dira. Biktima horiek 36 nazionalitate desberdinetakoak ziren, eta horietatik 49 espainiarrak. Besteak beste, Andres Armendariz gaztea, Obanoskoa (Valdizarbe), 1977an eraila 28 urte zituela.
Monumentu hau gizarte zibilaren ekimen bat izan zen, Argentinako diktaduraren biktimak gogoratzeko gune bat eskatzen zuena. Parkea oso lotuta dago artearekin eta hezkuntzarekin, eta, hain zuzen ere, hilero 5.000 ikasle ingururen bisita jasotzen du. Ollo lehendakariordeak zentroko zuzendaritzari azalduko dio Nafarroan ere hezkuntza arloa lantzen dela bereziki, eta Foru Komunitateak parke enblematiko bat duela, Sartagudako Memoriaren Parkea, non diktadura frankistak hildako nafarren izenak jasotzen diren.
Maria Chivite Nafarroako Gobernuko lehendakariak eta Uxue Barkos presidente ohiak Buenos Aires Hiri Autonomoko leku hori ezagutu zuten aurreko bi bisita instituzionaletan. «Oraingo honetan, memoria historikoaren nazioarteko sare baten bidez harreman bat garatu nahi da, elkarrengandik ikasteaz gain», azaldu du Ollok. Era berean, lehendakariordearen ustez, garrantzitsua da «mugen gainetik loturak ezartzea, zentro bakoitzak beste herrialde batzuetako antzeko erakundeen babesa senti dezan – tokiko testuinguru propioan – eta esperientziak truka daitezen. Gainera, lotura horiek mugaz gaindiko begiradarekin eratzen dira, erronka eta mehatxuei aurre egiteko gai den nazioarteko sare globalarekin. Elkarrekin gehiago egin dezakegu», amaitu du.
Era berean, Ollok Abuelas de la Plaza de Mayo Elkarteko ordezkaritza batekin bilera bat egiteko asmoa du. Elkarte horrekin erakundeek gizarte zibila entzuteak eta kontuan hartzeak Nafarroarentzat duen garrantzia partekatzea espero du, Argentinan eta bere garaian Foru Komunitatean Memoria Historikoaren esparruan gobernuen eta udalen aurretik joan zena. Ollo lehendakariordeak kolektibo honekin topaketa bat egitea aurreikusi du, ostegun honetan Buenos Aireseko Memoriaren Parkean gizarte zibileko hainbat erakunderekin egingo den saio zabalago baten testuinguruan.