Nafarroak Pirinioetako Lan Komunitatearen lehendakaritza hartu du mugaz gaindiko lankidetzan sakontzeko helburuarekin

Nafarroak Pirinioetako Lan Elkartearen (PLE) lehendakaritza hartuko du gaurtik aurrera, eta Frantziako Okzitania eskualdea ordezkatuko du datozen bi urteetarako. Bi urte horietan, txandaka, mugaz gaindiko lankidetza-erakunde horren buru izango da. Foru Komunitateak 1983tik parte hartzen du bertan, eta Nouvelle-Aquitaine, Aragoi, Katalunia, Euskadi, Okzitania eta Andorrako eskualdeak ere biltzen ditu. Frantziako Okzitania eskualdeko hiriburu den Tolosan ospatu den 43. Osoko Bilkuran egin da eskualdaketa, eta bertan Nafarroako Gobernuko presidenteorde Ana Ollok, Chivite Lehendakariaren ordezkari gisa, berretsi egin du Nafarroak erakunde horren alde duen konpromisoa eta egindako lana, Pirinioen bi aldeetako lurraldeen arteko ‘auzolana’ baita, baketsua, soziala, anitza, demokratikoa eta jasangarritasunean oinarritutako Europa baten alde.

Euroeskualdearen buru izanik 2026ko martxora arte, Nafarroak bere gain hartzen du erantzukizun hori, PLEk 2028-2035 Pirinioetako Estrategia berria definitzea eta kohesio-funtsen babesean bultzatzen diren Pirinioez gaindiko proiektuen kudeaketa indartzea erronka duen aldian. Funts horien balizko «birzentralizazioa» baztertu egin da eskualdeek osoko bilkuraren amaieran sinatu duten adierazpenean. Adierazpen horretan berretsi egin da «mugaz gaindiko eremu europar, kooperatibo eta inklusibo bati bizitza ematearen aldeko apustua, zeinak Pirinioetan, bertako biztanleen zerbitzura, etorkizun komun bat eraikitzen jarraituko duen, konstantziaz eta anbizioz», Ana Ollo lehendakariordeak azpimarratu duenez.

Bere hitzaldian, onartutako adierazpenaren funtsezko puntuak partekatzeaz gain, Ollok honako hau adierazi du: «Nafarroak, bere lehendakaritzako ibilbide orriaren barruan, gure eskualde guztiak interpelatzen dituzten bi erronketan sakondu nahi du: belaunaldien arteko erreleboa eta Pirinioetako lurraldeen erronka demografikoa, bere erarik zabalenean ulertuta eta bere deribatuak, hala nola asistentzia edo jaiotza tasa, besteak beste, bereziki Pirinioetako landa eremuetan».

Adierazpenean jasotako «Pirinioetan hitz egiten diren hizkuntzekiko konpromisoa» abiapuntutzat hartuta, herritarrek, bereziki gazteek, hizkuntza horiek ikasi eta erabiltzeak Pirinioetako nortasuna eta kultura bizirik mantentzea ahalbidetzen du», Ollo lehendakariordeak euskaraz asko erabiltzen den hitz eta kontzeptu bat adierazi du Pirinioetako Lan Elkartearen filosofia eta datozen bi urteetarako Nafarroak lidergo hori hartzeko duen espiritua azaltzeko:»auzolana».»Uste dut gure erakundeak definitzen duena – jarraitu du Ollok-, zentzua ematen dion Pirinioen mugaz gaindiko erreferentzia geografikotik haratago, beste bi hitzak direla: «komunitatea» eta «lana». Komunitatean lan egitea gure euskara maitean auzolan bezala ulertzen duguna besterik ez da, auzoko lana, herrikoa, elkarrekin egindako lana non bakoitzak bere onena jartzen duen komunitateari zerbitzua emateko… Ohitura honek bere sustraiak denboraren gauean hondoratzen ditu, gaurkotasun betean, eta oso ondo definitzen du hurrengo urteetan gure zereginaren «nola», besteak beste, 2028-2035 Pirinioetako Estrategia berria definitzeko «.

Mugaz gaindiko osasuna eta klima-aldaketaren aurkako borroka

Bilkura ohiko egituraren arabera egin da. Bertan, gaurkotasuneko gaiei buruzko eztabaida-panel bat, adierazpen bateratu baten onarpena eta, kasu honetan, PLEren lehendakaritzaren aldaketa daude. Aurretik, Pirinioez gaindiko Gazteriaren Foroan, datorren urtean Nafarroan izango dena, parte hartu duten bi gaztek jarduera horri buruzko aurkezpen bat egin dute. Bertan, Diego Lafuente nafarrak eta Alexandre Aymard okzitanoak hartu dute parte.

Pirinioetako Lan Elkartea (PLE) mugaz gaindiko lankidetza-erakundea da, eta Pirinioetan dauden hiru estatutako zazpi eskualde biltzen ditu: Aragoi, Katalunia, Nafarroa eta Euskadi Espainiari dagokionez; Akitania Berria eta Okzitania, Frantziari dagokionez; eta Andorrako Estatua. Bi urtean behin, batzordeburua edo presidentea kide bat izango da. 2023an Okzitaniak hartu zuen lekukoa Eusko Jaurlaritzaren eskutik. Orain, Pascale Peraldi Eskualdeko kontseilariaren bitartez, Okzitaniak Nafarroari luzatu dio du osoko bilkura honetan. Bertan, azken bi urte hauetako balantzea ere partekatu da, Ollo lehendakariordeak buruzagitza hartzeko unean nabarmendu duenez.

Ollo lehendakariordea eta Pascale Peraldi Okzitania Eskualdeko kontseilariaz gain, honako hauek osatu dute erakundeen ordezkaritza Osoko Bilkuran: Mathieu Berge, Nouvelle-Aquitaineko Eskualdeko kontseilaria; Mikel Anton, Euskadiko Gobernuko Europako Gaietarako zuzendaria; Miguel Ángel Lafuente, Aragoiko Erakunde Harremanen, Kanpo Ekintzaren eta Gardentasunaren zuzendari nagusia; Agustí Fernández De Losada I Passols, Europako Gaietarako, Alde Anitzeko eta Garapen Lankidetzarako Kataluniako idazkaria; eta Noelia Souque, Andorrako Printzerriko Mugaz gaindiko Lankidetzarako enbaxadorea.

Memoria eta Bizikidetza, Kanpo Ekintza eta Euskara Departamentuko Kanpo Ekintzako zuzendari nagusi Sergio Perezek parte hartu du eztabaida-panelean, ardatz bikoitza izan duena langai: Klima Aldaketaren Pirinioetako Behatokiak azken 15 urteetan egindako lanaren irakaspenak, hemendik 2050era arteko mugaz haraindiko lurraldeetako politika publikoetan aplikatzeko; eta Pirinioetako bi aldeen arteko osasun-lankidetza hobea izateko faktoreak, bai eta lurralde hori despopulazioaren aurkako borrokan osasun-profesionalentzat erakargarriagoa izatea ere.

Ildo horretan, Nafarroak bere esperientziak eta proposamenak aurkeztu ditu, LIFE NaApta proiektuan ibilbide luzea duen Landa Garapeneko eta Ingurumeneko Departamentuak garatutakoak (53 ekintza, 15 milioi eurotik gorako inbertsioarekin), Osasun Departamentuak garatutakoak (Nafarroako Pirinioetan osasun-arreta arrunta eta premiazkoa bermatzeko hainbat neurri ditu), bai eta honako hauek ere: estaldura zaileko postuak zehaztea, helikoptero medikalizatuaren erabilera indartzea Nafarroako Larrialdi Biziari Arreta emateko Estrategiaren barruan (lurraldeko edozein lekutan 25 minutu baino gutxiagoko arreta bermatuz), edo Lehen Arretan teknologia berriak erabiltzea (bideokontsultak, osasun-karpeta, etab.), joan-etorriak saihesteko, bai eta hauskortasunari eta errehabilitazio funtzionalari lehentasuna ematea ere, landa-eremuetan fisioterapiarako irisgarritasuna errazteko. Gainera, bidezko tratua bermatzen duen mugaz gaindiko osasun-laguntzan jasota dago.

Bilkuran positiboki nabarmendu dira garapen iraunkorrarekin zerikusia duten proiektu eta ekimenak, hala nola Life Pyrenees4Clima, TRAMPOLINE II, MOUNTADAPT edo PHYRENE.

Bakearen, hizkuntza-aniztasunaren eta Eskualdeen Europaren aldeko adierazpena

Osoko Bilkuran adierazpen bateratu bat adostu da, non agintariek Pirinioen eremuan lankidetzaren kultura areagotzeko borondatea adierazten duten, munduan gertatzen denari begirada zabalagoa galdu gabe. Hala, PLEko kideek adierazi dutenez, «kezka handia dute multilateralismoak atzera egin duelako eta mundu osoko gatazkak larriagotu direlako. Gazako eta Ukrainako egoera lazgarriek – gaineratu dute- haserre bizia sortzen dute». Krisi horien aurrean, baita beste eskualdeei eragiten dietenen aurrean ere, kideek «Europako balioekin duten konpromisoa berresten dute, bakean, herrien arteko lankidetzan eta Nazioarteko Zuzenbidearen errespetuan oinarrituta», eta Gazan eta Palestinan su-etenak aurrera egin ahal izatea espero dute, «bake iraunkor» bihurtuz, eta Ukrainako herriari babesa ematen diote berriro ere.

Era berean, azpimarratu dute «gaur inoiz baino gehiago, mugaz gaindiko lankidetzaren garrantzia, kultura askotako herrien arteko adiskidetasunaren testigantza emateko. Mundura zabalik, gure kultura piriniarrek dramen oroitzapena gordetzen dute eta eragin ugarirekin aberastu dira. Gizadiak aurre egin behar dien erronka komunek, bereziki klima-aldaketak eta ingurumen-desorekek, egunen batean iraganeko gatazkak gainditzera eramango gaituzte». Adierazpenak, halaber, «Pirinioetan hitz egiten diren hizkuntzekiko konpromisoa» berresten du, «herritarrek, bereziki gazteek, hizkuntza horiek ikasteak eta erabiltzeak Pirinioetako nortasuna eta kultura bizirik mantentzea ahalbidetzen baitu».

Kontseiluko kide diren agintariek, Europar Batasunean puri-purian dagoen gai baten inguruan, hau da, 2028-2034 Urte Anitzeko Finantza Esparruari buruzko eztabaidaren inguruan, «estatu kideen eremutik egiten den birzentralizazio oro baztertzen dute, kohesio-politika edukiz hustuko lukeelako», eta «subsidiariotasun-printzipioetan oinarritutako elaborazio-, programazio- eta kudeaketa-esparru erregional bati eustea» eskatzen dute, «maila anitzeko lankidetza eta gobernantza deszentralizatuarekin». Horregatik guztiagatik, esparru-programa berriak «eskualde-eremuari eutsi behar dio, mugaz gaindiko bizi-arroen garapen ekonomiko eta sozialerako eskala egoki gisa, eta Europaren eraikuntza sustatzeko eremu zehatza izan behar du, bai filosofian, bai arlo politikoan».

Halaber, berresten dute «Europako Lurralde Lankidetzaren (Interreg) garrantzia dimentsio guztietan —mugaz gaindikoa, nazioz gaindikoa, eskualdeen artekoa eta ultraperiferikoa—, berrikuntzaren, elkartasunaren eta Europako erronketarako konponbide komunen eragile gisa». Horregatik guztiagatik, 2021-2027 Ekintza Plana aplikatzearen garrantzia azpimarratzeaz gain, eta Interreg Poctefa 2021-2027 erakundeak Europako Lurralde Lankidetzari buruz egindako azken bi deialdien emaitzek mugaz gaindiko proiektu enblematikoak eta 2028-2035 estrategia berrian integratutako lurralde-estrategiak sustatzeko oinarri horien gainean lan egitearen alde egiten dute. PLEk arrakastatzat jo du programa horri emandako erantzuna.

Nafarroaren kasuan, gogoan izan behar da Pirinioetako Lan Elkartearen (PLE) Interreg POCTEFA 2021-2027 programaren bi deialdietan mugaz gaindiko 61 proiektu hautatu direla. Horiek Eskualde Garapeneko Europako Funtsetik (EGEF) datorren Europako finantzaketa izan dute, guztira 18 milioi euro ingurukoa, aurkeztutako proiektu guztien gaineko arrakasta-tasa handiari esker, zehazki, ia % 70ekoa bigarren eta azken deialdian.

Azkenik, adierazpen bateratuan, PLEn parte hartzen duten eskualdeek gogorarazi dute «garrantzitsua dela mugaz gaindiko loturak indartzea, batez ere trenbidekoak; beharrezkoa dela mugaz gaindiko oztopoak ezabatzea, eta garrantzitsua dela mugaz gaindiko bizi-arroen erakargarritasuna indartzea garapen ekonomiko jasangarri batekin, lanpostuak sortu ahal izateko eta ingurumena eta natura-ondarea zaintzeko», herritarrak klima-arriskuetatik babestuz.